Okul Öncesi Öğretmenlerinin Psikolojik Sağlamlığına Yönelik Algılarının Odak Grup Görüşmesiyle İncelenmesi
Author :
Abstract
Bu araştırma, okul öncesi öğretmenlerinin psikolojik sağlamlık üzerine görüşlerini incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada odak grup görüşmesi tekniği kullanılmıştır. Araştırma sekiz okul öncesi öğretmeni ile gerçekleştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak “Genel Bilgi Formu” ve “Odak Grup Görüşme Formu” kullanılmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırmanın sonucunda okul öncesi öğretmenlerin psikolojik sağlamlık kavramını “zorluklar karşısında dirençli olmak”, “zorluklar ile baş edebilmek”, “yaşanan olay ve durumlar karşısında duygular ile baş edebilme” şeklinde tanımladığı görülmüştür. Okul öncesi öğretmenlerinin psikolojik sağlamlığını etkileyen faktörlerin “sosyal medya paylaşımları, uyumlu zümre arkadaşları, adaletli idare ve mesleki gelişim” olduğu belirlenmiştir. Psikolojik olarak sağlam çocukların davranış özellikleri; “arkadaşlık ilişkileri iyi olan, yeni durumlara uyum sağlayabilen, liderlik yapabilen, hakkını koruyabilen ve başkasının hakkını savunabilen” şeklinde ortaya çıkmıştır. Çocukların psikolojik sağlamlıklarının geliştirilmesine yönelik “ailelerin psikolojik sağlamlık konusunda bilinçlendirilmesi, rehberlik servislerinden destek alınması, çocuğun ruhen ve bedenen sağlıklı gelişimini esas alan devlet politikalarının geliştirilmesi’’ şeklinde sistem düzeyinde yapılabilecekler belirtilmiştir.
Keywords
Abstract
This study was conducted in order to examine the views of pre-school teachers on resilience. Focus group interview technique was utilized in the research. The research was carried out with eight pre-school teachers. General Information Form and Focus Group Interview Form were used as data collection tools. The obtained data were analyzed by content analysis method. As a result of the research, it was seen that pre-school teachers defined the concept of resilience as resilience in the face of difficulties, to cope with difficulties, to cope with emotions in the face of events and situations. It was also determined that the factors affecting the psychological resilience of pre-school teachers involved social media sharing, compatible group mates, fair administration and professional development. Behavioral characteristics of psychologically sound children was found to be as “who has good friendship relations, can adapt to new situations, can take over leadership, protect their rights and defend the rights of others”. It has been stated that the actions to be taken at the system level to improve the psychological resilience of children involves raising awareness of families about psychological resilience, receiving support from guidance services, developing state policies based on the mental and physical development of children.
Keywords
- rak tanımlanmaktadır. (Gizir, 2007; Ramirez, 2007) Katılımcıların psikolojik sağlamlık
- Psikolojik sağlamlığın gelişiminde kişinin maruz kaldığı risk faktörleri önemli- dir. Bu araştırmada psikolojik sağlamlığı etkileyen risk faktörleri aile içi şiddet, kişilik özellikleri ve özgüven olarak ortaya çıkmıştır. Psikolojik sağlamlık araştırmalarında riskler bireysel, ailesel ve çevresel faktörler olarak değerlendirilmektedir. Ailesel risk faktörleri (ölüm, boşanma, hastalık, tek ebeveyn ile büyüme, aile içi şiddet) çevresel risk faktörleri (savaşlar, doğal afetler, toplumsal şiddet, çocuk ihmal ve istismarı), bireysel risk faktörleri (hastalıklar, erken doğum, yaşanan olumsuzluklar) olarak sıralanmaktadır (Gizir, 2007). Bu çerçeveden bakıldığında araştırma bulgularına göre psikolojik sağlamlığı etkileyen risk faktörleri ailesel, çevresel ve bireysel açıdan ele alınmıştır. Risk faktörlerinin ortaya çıkardığı olumsuz sonuçların, azaltılması ya da tamamıyla ortadan kaldırılmasında koruyucu faktörlerin önemi çok büyüktür.
- Koruyucu faktörler risk ya da zorluğun etkisini hafifleten ya da ortadan kaldı- ran uyumunu kolaylaştıran ve bireyin yeterliliklerini geliştiren durumu belirtmektedir (Gizir, 2007). Araştırma bulgularına göre, psikolojik sağlamlığı etkileyen koruyucu faktörler aile, çevre, psikolojik destek ve yönetim olarak belirlenmiştir. Bu noktada bireyin yetiştirilme tarzı, aldığı eğitimler, okuldaki arkadaş ve öğretmen ilişkileri, akademik beceriler, sosyal zekâ, benlik saygısı, özgüveni, sosyo ekonomik düzey gibi etmenler koruyucu faktörler olarak görülmektedir. Yine bu çalışmanın bulgularına paralel olarak Özdemir ve Adıgüzel (2021), yaptıkları araştırmada sağlık çalışanlarının, benlik saygıları, sosyal zekâları ve psikolojik sağlamlıkları arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişkinin olduğunu tespit etmişlerdir. Psikolojik sağlamlık ile ilgili çalışmaların çoğundaki bulgulara göre koruyucu faktörler arasında zihinsel ve akademik becerilerin üst düzeyde olması, kolay mizaç, iç kontrol odağı, benlik saygısı, iyimserlik ve umut, etkili problem çözme becerilerine sahip olmak, özyetkinlik ve öz farkındalık gibi bireysel faktörler yer almaktadır (Gizir, 2007).
- katkı sağladığı belirtilmektedir (Basım ve Çetin, 2011). Tuğral (2020) araştırmasında
- ilişki tespit etmiştir. Benzer şekilde Şeker (2021) çalışmasında psikolojik sağlamlığın
- vurgulanmaktadır (Hayta, 2021; Galli ve Vealey, 2008). McCann ve arkadaşlarının
- (2013) yaptıkları çalışmada yaş, cinsiyet, mesleki deneyim, iş ve kişisel yaşam arasında
- tedir (Pak, Özcan ve Çoban, 2017). Aynı zamanda, iş yerinden alınan sosyal desteğin,
- Beesley, Abbott ve Kendrick, 2017). İş yaşamında çalışanların psikolojik sağlamlığının
- yüksek olacağına inanılmaktadır (Kavi ve Karakale, 2018; Basım ve Çetin, 2011).
- Bu araştırmada ele alınan başka bir durum ise çocukların yaşamında psikolojik sağlamlıklarını etkileyen faktörlerdir. Bu doğrultuda elde edilen bulgular; aile, yakın çevre, öğretmen arkadaş ortamı, sosyo-ekonomik durum ve medya gibi faktörler çocukların psikolojik sağlamlıklarını olumlu yönde, yine bu çalışmada aynı faktörler çocukların psikolojik sağlamlıklarını olumsuz yönde etkilediğini göstermektedir. Atan (2020) yaptığı araştırmada öğretmen kişilik tipleri arasında yer alan yeni deneyimler yaşamaya açık ve istekli olma, sanatsal düşünebilme, hayal gücüne sahip olma gibi özellikler çocuklarda psikolojik iyi oluşu olumlu yönde etkilediğini saptamıştır. Dağlıoğlu (2014) öğretmenlerin çocuklara olumlu tutum ve davranışlar sergileyen, sevgi, saygı ve güvene dayanan demokratik bir ortam yaratması çocuğun kendini kabul eden kendini anlatabilen ve denetleyebilen bir birey olmasını sağlamaktadır.
- Öğretmenlerin bu tip özellikleri arttıkça çocukların sosyal yetkinlik-girişkenlik, bilişsel yetkinlik, değer davranışları, psikolojik dayanıklılık, yaşam doyumu ve toplam psikolojik iyi olma hali de artmaktadır (Zel, 2001). Bu bulgulara karşın öğretmenin çocuklara gösterdiği olumsuz tutum ve davranışlar, kıyaslamalar adaletsiz uygulamalar ve gerekli öğrenme ortam ve fırsatlarının oluşturmaması gibi etkenler de çocukların psikolojik sağlamlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Benzer şekilde Uslu (2013) çalışmasında öğretmenlik mesleğinde duygusal olarak dengesiz olma ve kolay öfkelenme gibi olumsuz özelliklerin, çocuklar üzerinde olumsuz etkiler oluşturduğunu belirtmiştir. Çocukların psikolojik sağlamlık düzeylerinin yüksek olmasında aile faktörü önemli bir yer tutmaktadır. Bu noktada sağlıklı bir aile yaşamı, olası riskler karşısında aile üyelerinin kişisel psikolojik sağlamlığını da artıran koruyucu faktördür. Dolayısıyla, ailede psikolojik sağlamlığı geliştirilmesi hem karşılaşılan zorluklarla daha etkili bir şekilde başa çıkılabilmesini hem de çocukların gelecekte karşılaşabilecekleri olası riskler karşısında daha dayanıklı olmalarına yardımcı olmaktadır (Milli Eğitim Bakanlığı). Yapılan çalışmalarda ebeveynlik becerileri, ebeveynin ruh ve beden sağlığı ile çocukların psikolojik sağlamlıkları arasında pozitif ilişki bulunduğu ortaya çıkmıştır (Howell, Graham-Bermann, Czyz ve Lilly, 2010; Howell, 2011). Erata ve Özbey (2020) anneçocuk arasındaki iletişim ve etkileşim kalitesinin çocukların psikolojik sağlamlığını olumlu yönde etkilediğini belirtmişlerdir.
- (aktaran, Karaırmak, 2006). Masten (1997) yaşanan riskli durum ve olaylar çocuğun
- tedir (Masten 1997;aktaran, Özbey, 2019).
- Son olarak, çocukların psikolojik sağlamlıklarını geliştirmeye yönelik bulgular ise ailelerin psikolojik sağlamlık konusunda bilinçlendirilmesi, anne ve babaların psikolojik destek alması, okulların rehberlik servislerinden destek alınması, çocuğun ruhen ve bedenen sağlıklı gelişimini esas alan devlet politikalarının geliştirilmesi, çocuğun kendini değerli hissetmesinin sağlanması ve öğretmenler olarak ortaya çıkmıştır. Görüldüğü gibi çocuklarda psikolojik sağlamlığı geliştirme ve koruma konusunda en fazla sistem düzeyinde yapılabilecekler ortaya çıkmıştır. Çocuğun eğitiminde okul, aile ve toplum önemli paydaşlardır. Bu paydaşların etkili işbirliği çocukların gelişim ve öğrenme sürecini olumlu etkilemektedir. Öğretmenlerin çocukların davranış ve gelişimlerini dikkatli bir şekilde değerlendirmesi ile gelişim düzeyi düşük olan ve psikolojik iyi oluşunda sorunlar yaşayan çocukları okulların rehberlik servisine yönlendirmesi hem aile hem de çocuğun psikolojik iyi oluşunda olumlu etkileri olacaktır. Rehber öğretmenlerin bu konuda aileleri bilinçlendirmesi riskli durum veya olaylar karşısında uyum gösterme ve baş etme becerilerini artırmaya yönelik eğitim çalışmaları yapmaları çocukların travmatik olaylara karşı uyum sürecini kolaylaştırmaktadır. Gizir (2007) belirttiği gibi psikolojik danışmanlar, özellikle risk altında bulunan çocuklara yönelik psikolojik sağlamlığı artırıcı çeşitli rehberlik programları oluşturarak bu çocukların zorluklar karsısında uyum gösterme ve baş etme becerisi kazanmalarına, travmatik yaşam olaylarına karsı dirençlerini artırmalarına ve kişiler arası problemleri çözmeye ya da çevrelerinden sosyal destek sağlamaya yönelik becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmaya çalışılmaktadır. Çocukların psikolojik sağlamlıklarını artırmaya yönelik kaliteli okullar, destek hizmeti sağlayan kurumlar, önleyici programlar, mesleki eğitim olanakları, spor, kültür, sanat ve eğlence olanakları gibi çevresel ve toplumsal kaynakların çeşitliliği ve varlığı da çocukların psikolojik sağlamlıklarını desteklemektedir.
- Atan, A .(2020). 5-6 yaş çocuklarda psikolojik iyi oluş: bir model önerisi ve ebeveynler ile öğ-
- Balcı, A. (2013). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem.
- Basım, H. N ve Çetin F. (2011). Yetişkinler için psikolojik dayanıklılık ölçeğinin güve-
- http://www.turkpsikiyatri.com/PDF/C22S2/104-114.pdf. 16.01.2017. Bektaş, M. ve Özben, Ş. (2016). Evli bireylerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin bazı
- yal Bilimler Dergisi, 14(1), 215-240. Bernard, B. (1991). Fostering resiliency in kids: Protective factors in the family, school, and
- community. Portland, OR: Northwest Regional Educational Laboratory. Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014).
- Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem. Cormier, S. & Hackney, H. (2018). Psikolojik danışma stratejiler ve müdahaleler (Çev.: S.
- Doğan ve B. Yakan). Pegem. Eminağaoğlu N. (2006). Güç Koşullarda Yaşayan Sokak Çocuklarında Dayanıklılık (Sağlam
- lık) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi. Erata, F. ve Özbey, S. (2020). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden çocukların
- http://dx.doi.org/10.46872/pj.171 Frey, L. L., Beesley, D., Abbott, D., & Kendrick, E. (2017). Vicarious resilience in sexual
- Practice, and Policy, 9(1), 44. Dağlıoğlu, H.E.(2014).Erken çocukluk dönemi öğretmeninin özellikleri. İçinde Diken, İ.
- Demirbaş, N. (2010). Yaşamda anlam ve yılmazlık [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi].
- Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Galli, N. & Vealey, R. S. (2008). ‚Bouncing back‛ from adversity: Athletes’ experiences
- of resilience. Sport Psychologist, 22(3), 316–335. https://doi.org/10.1123/tsp.22.3.316 Gizir, C. A. (2004). Academic resilience: An investigation of protective factors contribu
- lanmamış doktora tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gizir, C.A.(2007). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler üzerine bir
- derleme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3, 113-128. Güler, A., Halıcıoğlu, M.B. ve Taşğın, S. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemle
- ri. Seçkin. Gümüştekin, G. E., ve Gültekin, F. (2009). Stres kaynaklarının kariyer yönetimine etki
- Kavi, E., ve Karakale, B. (2018). Çalışan psikolojisi açısından psikolojik dayanıklılık.
- Hak-İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 7(17), 55-77. Kumpfer, K. L. & Barye, B. (2004). Parent/child transactional processes predictive of
- se, 39, 671-698. Masten A.S & Gewirtz A.H. (2006).Resilience in development: The importance of early
- gard,J. (2013). Resilience in health professions: A review of recent literature. Int J
- rehberi. http://orgm.meb.gov.tr/meb_ iys_dosyalar/2021_ 05/06185254_ Travma-
- tik_YaYam _OlaylarYnda_Aileler_Ycin_Bilgilendirme_Rehberi.pdf Önder, A. ve Gülay Ogelman, H. (2011). Beş-Altı yaş çocukları için ego sağlamlığı ölçe
- Hakemli Akademik Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1),05-21. Özbey, S. (2019). Okul öncesi çocuklar için sosyal duygusal iyi oluş ve psikolojik sağ
- lum Araştırmaları Dergisi, 10(17), 756-786. DOI: 10.26466/opus.518062 Özdemir, N. ve Adıgüzel, V.(2021). Sağlık çalışanlarında sosyal zekâ, benlik saygısı ve
- Dergisi, 12 (1), 18-28. DOI: 10.14744/phd.2020.96658 Pak, M. D., Özcan, E. ve Çoban, A. İ. (2017). Acil servis çalışanlarının ikincil travmatik
- 10(52), 628-644. Ramirez E.R.(2007). Resilience: a concept analysis. Nursing Forum, 42: 73-82. Savi Çakar, F., Taşdelen Karçkay, A. ve Apaydın, S.(2020). Orta ve yetişkinlikte stres,
- uyum sorunları (ss.388-414). Pegem. Sönmez, V. (2011). Eğitim bilimine giriş. Anı. Şahan Aktan, B. ve Önder, A. (2018). Okul Öncesi Dönemde Psikolojik Dayanıklılık.
- Şahin, M. (2017). Okulun çevre unsuru olarak sosyal medyaya ilişkin yönetici, öğretmen ve
- Enstitüsü. Şahin, T. ve Güçlü, M. (2020). Sporda psikolojik dayanıklık. Pegem. Şeker, Z. (2021). Öykü ve fiziksel temas yoluyla psikolojik travmaya maruz kalan meslek grup
- Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Tuğral, R. (2020). Ergenlerde Yalnızlık, Psikolojik Sağlamlık, Algılanan Sosyal Destek ve Sos
- Sosyal Bilimler Enstitüsü. Uslu, M. (2013). Pedagojik formasyon öğrencilerinin kişilik özellikleri ve öğretmenlik
- of Human Sciences, 10(2), 233-245. Yılmaz, E. (2019). Öğretmenlik mesleği ve öğretmen yetiştirmede güncel gelişmeler.
- İçinde Karip, E. (Ed.), Eğitime giriş. (ss.312-338). Pegem. Zel, U. (2001). Yönetimde kişilik ve kişilik özellikleri. İçinde Güney, S. (Ed). Yönetim ve
